STAROŻYTNOŚĆ

        W obowiązującej dziś terminologii muzycznej nietrudno dostrzec obecność czy wręcz dominację terminów włoskich. Dotyczą one jednak takich kategorii tematycznych, jak:
- tempo
- artykulacja
- dynamika
- ekspresja wykonawcza
Wymienione kategorie są osiągnięciem muzyki w czasach nowożytnych. Fundamentalne znaczenie dla kultury muzycznej miało jednak ustalenie terminologii podstawowej - określającej tożsamość utworu muzycznego i jego materię dźwiękową. Właśnie take pojęcia , jak np:
- melodia
- rytm
- harmonia
- metrum
- dynamika
- diatonika
- chromatyka
- enharmonia
zawdzięczamy starożytnym Grekom.
        Najważniejszymi ośrodkami kultury starożytnej były Grecja i Rzym. Oczywiście istniały inne ośrodki kultury poza Grecją i Rzymem jak choćby Izrael, jako że stamtąd pochodzi Biblia, a także dlatego, iż królowi Dawidowi i jego następcom zawdzięczamy ustalenia dotyczące funkcjonowania muzyki w świątyni.

        GRECJA

        W muzyce starożytnej Grecji zogniskowały się zdobycze różnych kultur starożytnych, zwłaszcza zaś:
- Chin
- Indii
- Mezopotamii
- Krety
- Egiptu
Niezależnie od adaptacji rozmaitych osiągnięć, Grecja zdołała stworzyć swoje indywidualne oblicze kulturowe. Swoje priorytetowe znaczenie uzyskała dzięki kilku ważnym osiągnięciom:
        1. Była to pierwsza kultura, która wytworzyła system teoretyczny; w systemie tym poświęcono wiele uwagi trzem bardzo istotnym, jeśli nie najważniejszym, zagadnieniom w muzyce:
- poglądom estetycznym
- systemowi notacyjnemu
- praktyce muzycznej
        2. W porównaniu z innymi ośrodkami, Grecy pozostawili więcej źródeł teoretycznych, literackich i ikonograficznych.
        3. W Grecji nastąpił rozwój gatunków muzycznych, a także podjęta została próba ich usytematyzowania i określenia terminologicznego.
        4. Grekom zawdzięczamy zabytki w postaci konkretnych utworów muzycznych.
        Grecy wykształcili dwa rodzaje notacji, przy czym obydwie były notacjami literowymi:
- notacja instrumentalna - starsza, wykorzystywała litery alfabetu fenickiego,
- notacja wokalna - późniejsza, oparta była na alfabecie jońskim.
        W muzyce dostrzegano siłę oczyszczającą, zwaną katharsis. W myśl tego przekonania muzyka miała znaczący wpływ na sferę emocjonalną i etyczną człowieka. Mogła zatem, zgodnie także z teorią ethosu, służyć doskonaleniu postaw moralnych społeczeństwa. Oprócz tej właściwości, Grecy dostrzegli w muzyce także działanie lecznicze.

        Insrumenty muzyczne

        Grecy stworzyli bogów na miarę człowieka i obdarzyli ich atrybutami ludzkimi. Postawa taka tłumaczy istnienie w Grecji instrumentów kultowych. Były nimi kithara i aulos. Kithara związana była z kultem Apollina, natomiast aulos z kultem Dionizosa.
        Ulubionym i najbardziej rozpowszechnionym instrumentem pasterskim była fletnia Pana (innaczej syrinx lub syringa). W muzykowaniu codziennym obecne były liry, harfy, flety i metalowe trąby. Jeszcze w okresie około połowy II wieku p. n. e. Ktesibos z Aleksandrii skonstruował pierwsze organy. Był to instrument hydrauliczny - znaczne ilości powietrza uzyskiwane przez nalewnie wody do odpowiednio dużego naczynia były źródłem silnego dźwięku. Perkusji nie zaliczano do instrumentów muzycznych pochodzących od Muz. Żaden z olimpijskich bogów nie grał na instrumentach perkusyjnych. Były one natomiast ulubionymi instrumentami satyrów i menad, a w związku z tym stanowiły nieodłączny atrybut orszaków Dionizosa.

        W nazwenictwie rodzajów muzyki uprawianych przez Greków wyraża się bezpośredni związek muzyki z formami literackimi. Można je zatem uporządkować za pomocą trzech głównych kategorii literackich:
        Formy liryczne - elegie i pieśni. Elegie, który pierwotnie pełniły rolę pieśni żałobnych, przekształciły się w pieśni patriotyczne, wykonywane z reguły z towarzyszeniem aulosu.
        Formy epickie - ody, rapsody i hymny. Ody i hymy posiadały uroczysty charakter, który wynikał bezpośrednio z treści słownej: były to w głównej mierze utwory sławiące bogów lub przedstawiające ważne wydarzenia narodowe. Rapsody miały często charakter improwizacji, prowadzonej przy wtórze liry, i dlatego nie miały stałej, schematycznej budowy.
        Formy dramatyczne - chóralne dytyramby na cześć Dionizosa: znajdujący się w środku tancerz grał rolę Dionizosa, który żył, cierpiał, a wreszcie umierał wraz z roślinnością na ziemi po to, by po jakimś czasie obudzić się do nowego życia. Otaczało go pięćdziesięciu tańczących śpiewaków, którzy objaśniali akcję i wraz z Dionizosem dzielili jego radość i smutek.
        W VI wieku p. n. e. dytyramby dionizyjskie przekształciły się w formę reprezentującą większy artyzm i poważniejszy ładunek dramatyczny - dramat grecki. W dramacie nastąpiło połączenie słowa, muzyki i tańca. Muzyka w dramacie pełniła bardzo ważną rolę - dialogi były mówione, ale części solowe i chóralne wykonywano śpiewnym recytatywem. Przez pewien czas główną rolę w dramacie greckim pełnił chór. który był bardzo aktywnym wykonawcą: śpiewał, tańczył, a ponadto traktowany był jako idealny widz. O pierwszoplanowej roli chóry świadczyło jego umiejscowienie z przodu sceny, w miejscu określanym jako orchestra.
        Oprócz gatunków wyrażających związek z literaturą starożytni Grecy rozinęli też formy ruchowe, łączące się często ze śpiewem. Towarzyszyły one - przy wtórze aulosów - dramatom, uroczystościom religijnym i obrzędom. Wśród wielu rodzajów greckich tańców wyróżnić można: gymnopedie - tańce w charakterze ćwiczeń gimnastycznych, wykonywane wyłącznie przez chłopców, peany - tańce ze śpiewem na cześć Apollina, pyrrhicheje - tańce wojenne z kopiami, i inne.

        RZYM

        Muzyka w Rzymie rozwijała się zasadniczo w dwóch kierunkach: muzyka użytkowa służyła głównie celom wojskowym, natomiast śpiewy hymniczne wiązały się z kultem religijnym. Hymny wykonywano podczas misteriów i różnych ceremonii obrzędowych, śpiewom towarzyszyła muzyka głośno brzmiących instrumentów.         Wyrazem dbałości o utrzymanie potęgi militarnej były orkiestry wojskowe. Ulubionym instrumentem była buccina , która z racji przynależności do grupy instrumentów dętych blaszanych posiadała donośny i chrapliwy dźwięk. Zespół złożony z kilku takich instrumentów stosowali Rzymianie jako skuteczny sposób wprowadzania popłochu wśród zwierząt armii przeciwnika.         Ważnym momentem w dziejach kultury rzymskiej był rok 364 p. n. e., oznaczający początek rzymskiej sztuki teatralnej.

        IZRAEL

        Jednym z głównych źródeł poznania przynajmniej niektórych przymiotów muzyki hebrajskie jest Biblia. Zawarte w niej opisy pozwalają stwierdzić, że w początkowym okresie kultu religijnego śpiew i gra na instrumentach były nierozdzielone; w miarę upływu czasu wycofano instrumenty, a w świątyniach pozostał jedynie urzekający swą meliką śpiew - najczystsza postać modlitwy.         Pierwsze zasady sprawowania muzyki sakralnej łączą się z czasem utworzenia królestwa i wybudowania świątyni przez Dawida. Bardzo długo królowi Dawidowi przypisywano autorstwo psalmów będących podstawą repertuaru nabożeństw. W rzeczywistości tylko niektóre z nich mogą pochodzić z czasów Dawida. Psalmy powstawały w różnym czsasie, w różnych miejscach, a ich autorstwo - wobec braku konkretnych inforamcji - należy uznać za anonimowe. Psalmy wykazują duże zróżnicowanie; wśród nich znajdują się utwory żałobne, pokutne, dziękczynne, królewskie oraz psalmy mądrości, a także hymny.         Ośrodkami kultu religijnego były synagogi. Rola muzyki w tych świątyniach musiała być szczególnie ważna, skoro nie praktykowano w tym czasie zupełnie form cichej modlitwy. Nabożeństwa w synagogach były więc w całości przepełnione muzyką. Istnienie zawodowych chórów i kantorów obok "chórów wiernych", czyli gminy żydowskiej, stwarzało możliwość posługiwania się rozmaitymi techikami wykonywania śpiewów.         Niektóre elementy kultu żydowskiego uobecniły się w średniowiecznej liturgii chrześcijańskiej. Świętowanie żydowskiej Paschy ma swoje odniesienie w symbolice Wieczerzy Pańskiej, która stanowiła centralny moment liturgii. ...

w opracowaniu wykorzystano m.in.:
Małgorzata Kowalska - "ABC historii muzyki"